Selçuklu Devleti sultanlarından melikşah
Sencer ve Muhammet Tapar döneminde büyük sıkıntılar yaratan isimlerden olan Hasan Sabbah, hem nizari ismaililerin hem de suikastçiler olarak bilinen Haşhaşilere bağlı fedailer asker grubunun kurucusuydu. Büyük devlet adamlarına yönelik suikastları ile bilinen Hasan Sabbah ve tarikatı uzun süre Büyük Selçuklu devletine büyük zorluklar yaşatmıştır. ..
Tasavvufî (Şia-î Bâtınîyye) İslâmî ekole dayalı Câferîlik diye bilinen meşhur mektebinden biraz farklı olarak On İki İmamlar'dan olan İmam Cafer Sâdık'ın küçük oğludur , Hasan Sabbah kurduğu tarikatın suikaste dayanan farklı askeri taktikleri ve 35 yıl boyunca dışına çıkmadan yaşadığı Alamut Kalesi ile tanınmaktadır..
1046-47 veya 1053-54 yıllarında On iki İmam Şiiliği'nin önemli bir merkezi olan Kum kentinde doğduğu rivayet edilir. Sabbah, hayatını anlattığı Sergüzeşt-i Seyyidina adlı eserinde Himyerî Krallığı'nın soyundan geldiğini ve babasının Yemen'den Kufe'ye oradan da Kum şehrine göç ettiğini belirtmektedir. Babası Ali bin Muhammed Oniki İmam Şiiliğinin önemli isimlerinden birisiydi. Oğlu Hasan'ın felsefe, kelam, mantık, fıkıh ve riyaziyyat alanlarında iyi eğitim almasını sağladı..
Hasan Sabbâh’ın Selçuklu Veziri Nizâmülmülk ile Ömer Hayyâm’ın arkadaşı olduğu ve birlikte Muvaffak-Lidînillâh en-Nîsâbûrî’nin derslerine devam ettikleri, aralarından kim daha önce ikbal ve servete ulaşırsa onun diğerlerine yardım edeceğine dair yeminleştikleri, Nizâmülmülk’ün vezir olunca Hasan Sabbâh’a valilik teklif ettiği, ancak onun merkezden uzaklaşmamak için sarayda bir görev istediği, bu isteği kabul edilince Nizâmülmülk’ün görevine göz diktiği, bunu farkeden Nizâmülmülk’ün onu Sultan Melikşah’ın gözünden düşürüp saraydan uzaklaştırdığı ve Hasan Sabbâh’ın da Mısır’a kaçtığı rivayet edilmektedir.
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah, İslâm dünyası için ciddi bir tehlike oluşturan Hasan Sabbâh ve adamlarıyla mücadeleyi bir devlet politikası haline getirdi. Bir yandan Nizâmiye medreseleriyle Sünnîliği takviye ederek onlarla ilmî sahada mücadele verirken öte yandan Alamut ve Rûdbâr bölgesindeki komutanlarından Yoruntaş’a Hasan Sabbâh ve adamlarını şiddetle tenkil etmesi için emir verdi. Yoruntaş’ın Alamut’u kuşattığı bir sırada ölmesi (1091) harekâtın sonuçsuz kalmasına sebep oldu.
Ancak Bâtınîler’le mücadeleyi sürdürmek kararında olan Sultan Melikşah, Emîr Arslantaş ile Emîr Koltaş’ı büyük bir orduyla Hasan Sabbâh ve başdâî Hüseyin Kâinî üzerine sevketti. Amîr Kızıl Sarığ’ı da Arslantaş’a yardım etmek üzere Alamut’a gönderdi. Fakat önce Vezir Nizâmülmülk’ün Ebû Tâhir Arrânî adında bir fidâî tarafından öldürülmesi, arkasından Sultan Melikşah’ın henüz otuz sekiz yaşında iken şüpheli bir biçimde ölümü (485/1092) harekâtın başarıya ulaşmasını engelledi.
Bazı eserlerde Sultan Melikşah ile Hasan Sabbâh arasında mektup teâtisinden bahsedilmektedir. Buna göre Sultan Melikşah, Hasan Sabbâh’ı yeni bir din icat etmekle ve bazı cahilleri aldatmakla suçluyor ve eğer hatasında ısrar ederse kalelerini yerle bir edeceğini ifade ediyordu..
Bâtınîler, Sultan Melikşah’ın ölümünden sonra hânedan mensupları arasında başlayan taht kavgaları ve Haçlılar’ın bazı müslüman topraklarını işgal etmeleriyle oluşan ortamdan faydalanarak nüfuz sahalarını genişletip faaliyet ve cinayetlerini arttırdılar.
1096 veya 1102’de Lemeser’in bir baskınla ele geçirilmesi Hasan Sabbâh için önemli bir başarı oldu ve bu sayede Rûdbâr’daki hâkimiyetini daha da pekiştirdi.
Aynı tarihlerde Girdkûh, Şahdiz ve Hâlincân kalelerini de zaptetmeleri Bâtınîler’in stratejik konumunu büyük ölçüde kuvvetlendirdi. Böylece Hasan Sabbâh bir yandan önemli yeni mevziler kazanırken bir yandan da Ehl-i sünnet’in ve Selçuklu Devleti’nin başlıca merkezlerini propaganda ile baskı altında tutuyordu. Bu karışık ortamdan faydalanarak hemen her gün beş on müslümanı öldüren fidâîler, Bâtınîler’e düşman birini vezir tayin ettiği için Sultan Berkyaruk’a da saldırıp yaraladılar.
Hasan Sabbâh’ın siyasî, dinî ve askerî şahsiyetleri öldürtmesi bir terör havası oluşturdu; ona muhalif emîr ve kumandanlar elbiselerinin altına zırh giymeden evlerinden dışarı çıkamaz oldular. Hasan Sabbâh’ın faaliyetlerine ve tertip ettiği cinayetlere şahit olan Enûşirvân b. Hâlid, o devirde müslümanların içinde bulunduğu durumu tam bir felâket şeklinde nitelendirir ve yollarda emniyetin kalmadığını, fidâîlerin hiç çekinmeden cinayet işlediklerini, sultanların onlara karşı bir çare bulamadığını, halkın sürekli korku içinde yaşadığını ve Sultan Berkyaruk’un Bâtınîler’i ortadan kaldırmaya karar verdiğini görenlerin kendi düşmanlarını Bâtınîlik’le itham edip haksız yere adam öldürülmesine sebep olduklarını söyler (Bündârî, s. 67-68).
Sultan Berkyaruk (Haziran 1101) Bâtınîler’e karşı harekete geçti ve 300 kişiyi öldüttü.. Aynı yıl Emîr Bozkuş’un sevk ve idaresindeki büyük bir ordu Kuhistan üzerine gönderildi; ancak Bâtınîler Emîr Bozkuş’u rüşvet karşılığında muhasaradan vazgeçirdiler. Emîr Çavlı da bu yıl içinde Fars ve Hûzistan’daki Bâtınîler’e karşı bir sefer düzenledi ve 300 kişiyi öldürtüp mallarına el koydu.
Emîr Bozkuş 1104 de Horasan askerleriyle gönüllülerden oluşan bir ordu ile Tabes Kalesi’ne saldırdı; kale ve civarındaki köyler tahrip edilerek Bâtınîler’in bir kısmı öldürüldü, bir kısmı da esir alındı. Hasan Sabbâh’ın fidâîleri, Berkyaruk’tan sonra tahta geçen Sultan Muhammed Tapar devrinde de cinayetlerini sürdürdüler..
Hasan Sabbâh’la uğraşmayı kâfirler üzerine yapılacak gazâdan daha üstün tutan Muhammed Tapar onunla ciddi bir şekilde mücadele etmek üzere harekete geçti. Sultan ilk seferini Şahdiz Kalesi üzerine düzenledi ve burayı kısa bir kuşatmadan sonra zaptetti;
Muhammed Tapar Alamut’u ve Hasan Sabbâh’ı ele geçirmek üzere yine Emîr Anuştegin Şîrgîr’i görevlendirerek Karaca, Gündoğdu, İlkavşut ve Bozan gibi birçok kumandanı onun emrine verdi. 13 Temmuz 1117 başlayan Alamut kuşatması Nisan 1118 kadar sürdü. Hasan Sabbâh ve adamları açlıktan perişan bir duruma düşmüşlerdi. Kale alınarak fitne fesat yuvası temizlenmek üzere iken Sultan Muhammed Tapar’ın ölüm haberi geldi ve askerler kuşatmayı kaldırıp İsfahan’a döndüler...
Muhammed Tapar’ın yerine geçen Sencer, Horasan meliki olduğu sırada Bâtınîler’e karşı yürüttüğü mücadeleyi devam ettirmek istedi. Ancak Hasan Sabbâh onun hizmetindeki bir câriyeyi kandırarak bir gece yatağının başucuna bir hançer saplattı ve onu öldürtebileceğine dair haber gönderdi. Böylece gözü korkutulan Sultan Sencer Hasan Sabbâh ve Bâtınîler’le uğraşmadı ve onlara belli şartlarda eman verdi.
Atâ Melik Cüveynî, Alamut’un Moğollar tarafından zaptı (1256) sırasında kütüphanede Sencer’in birkaç fermanını gördüğünü ve bu fermanlarda sultanın onları dostluk ve barışa çağırdığını, kendileriyle iyi geçinmek istediğini söyler (Târîh-i Cihângüşâ, III, 127)
Parlak bir zekâya, teşkilâtçılık vasıflarına sahip, basiretli, kabiliyetli, cebir, geometri, astronomi, sihir ve dinî ilimlere vâkıf bir kişi olan ve düzenli örgütüyle, etrafa dehşet saçan fidâîleriyle insanların düşünce ve inanç dünyasına hâkim olmak isteyen Hasan Sabbâh 6 Rebîülâhir 518 (23 Mayıs 1124) tarihinde, aralıksız otuz beş yıl faaliyet gösterdiği Alamut Kalesi’nde öldü. İsmâilî kaynakları onu çilekeş, kanaatkâr, ciddi bir insan olarak tanıtır ve oğullarından birini şarap içtiği, diğerini de Hüseyin Kâinî cinayetinden sorumlu tuttuğu için öldürttüğünü kaydeder. Tarihçi Bernard Lewis Hasan Sabbâh’ın hüccet (imamın temsilcisi) ve dâî olduğunu, asla imamlık iddiasında bulunmadığını söyler..
KAYNAKÇA
Nâsır-ı Hüsrev, Sefernâme (trc. Abdülvehhâb Tarzî), İstanbul 1950, s. XIV.
Gazzâlî, Fedâihu’l-Bâtıniyye: Bâtınîliğin İç Yüzü (trc. Avni İlhan), Ankara 1993.
İbrahim Kafesoğlu, Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İstanbul 1953, s. 128-131, 133-135, 140, 196, 204, 205.
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Galatasaray | 30 | 26 | 1 | 3 | 68 | 20 | 81 | +48 |
2 | Fenerbahçe | 30 | 25 | 1 | 4 | 79 | 25 | 79 | +54 |
3 | Trabzonspor | 30 | 15 | 11 | 4 | 51 | 40 | 49 | +11 |
4 | Beşiktaş | 30 | 14 | 12 | 4 | 40 | 36 | 46 | +4 |
5 | Kasımpaşa | 30 | 12 | 11 | 7 | 53 | 55 | 43 | -2 |
6 | Başakşehir FK | 30 | 12 | 12 | 6 | 38 | 35 | 42 | +3 |
7 | Çaykur Rizespor | 30 | 12 | 12 | 6 | 36 | 47 | 42 | -11 |
8 | Antalyaspor | 30 | 10 | 9 | 11 | 35 | 33 | 41 | +2 |
9 | Adana Demirspor | 30 | 9 | 9 | 12 | 46 | 39 | 39 | +7 |
10 | Alanyaspor | 30 | 9 | 9 | 12 | 38 | 42 | 39 | -4 |
11 | Sivasspor | 30 | 9 | 10 | 11 | 36 | 43 | 38 | -7 |
12 | Samsunspor | 30 | 10 | 14 | 6 | 35 | 41 | 36 | -6 |
13 | Kayserispor | 30 | 10 | 11 | 9 | 36 | 43 | 36 | -7 |
14 | MKE Ankaragücü | 30 | 7 | 11 | 12 | 36 | 39 | 33 | -3 |
15 | Hatayspor | 30 | 7 | 11 | 12 | 36 | 40 | 33 | -4 |
16 | Konyaspor | 30 | 7 | 11 | 12 | 31 | 42 | 33 | -11 |
17 | Gaziantep FK | 30 | 8 | 15 | 7 | 34 | 44 | 31 | -10 |
18 | Fatih Karagümrük | 30 | 7 | 14 | 9 | 34 | 38 | 30 | -4 |
19 | Pendikspor | 30 | 7 | 15 | 8 | 34 | 61 | 29 | -27 |
20 | İstanbulspor | 30 | 3 | 20 | 7 | 22 | 55 | 13 | -33 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Eyüpspor | 27 | 21 | 5 | 1 | 64 | 23 | 64 | +41 |
2 | Göztepe | 27 | 17 | 5 | 5 | 45 | 15 | 56 | +30 |
3 | Sakaryaspor | 27 | 13 | 6 | 8 | 41 | 28 | 47 | +13 |
4 | Çorum FK | 27 | 13 | 8 | 6 | 44 | 28 | 45 | +16 |
5 | Kocaelispor | 27 | 13 | 8 | 6 | 39 | 31 | 45 | +8 |
6 | Bodrumspor | 27 | 12 | 7 | 8 | 35 | 19 | 44 | +16 |
7 | Boluspor | 27 | 12 | 8 | 7 | 26 | 28 | 43 | -2 |
8 | Bandırmaspor | 27 | 11 | 8 | 8 | 37 | 24 | 41 | +13 |
9 | Gençlerbirliği | 27 | 10 | 7 | 10 | 31 | 26 | 40 | +5 |
10 | Erzurumspor FK | 27 | 10 | 7 | 10 | 26 | 21 | 37 | +5 |
11 | Ümraniyespor | 27 | 9 | 12 | 6 | 32 | 39 | 33 | -7 |
12 | Keçiörengücü | 27 | 8 | 11 | 8 | 24 | 33 | 32 | -9 |
13 | Manisa FK | 27 | 7 | 10 | 10 | 33 | 33 | 31 | 0 |
14 | Şanlıurfaspor | 27 | 6 | 12 | 9 | 23 | 30 | 27 | -7 |
15 | Tuzlaspor | 27 | 7 | 14 | 6 | 26 | 43 | 27 | -17 |
16 | Adanaspor | 27 | 8 | 16 | 3 | 21 | 40 | 27 | -19 |
17 | Altay | 27 | 5 | 19 | 3 | 12 | 55 | 15 | -43 |
18 | Giresunspor | 27 | 2 | 21 | 4 | 12 | 55 | 7 | -43 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Esenler Erokspor | 29 | 21 | 4 | 4 | 66 | 24 | 67 | +42 |
2 | Van Spor FK | 29 | 19 | 5 | 5 | 48 | 29 | 62 | +19 |
3 | Bucaspor 1928 | 29 | 17 | 3 | 9 | 42 | 18 | 60 | +24 |
4 | 1461 Trabzon FK | 29 | 16 | 6 | 7 | 54 | 30 | 55 | +24 |
5 | Yeni Mersin İdman Yurdu | 30 | 15 | 6 | 9 | 42 | 25 | 54 | +17 |
6 | Ankaraspor | 30 | 13 | 6 | 11 | 38 | 26 | 50 | +12 |
7 | Ankara Demirspor | 29 | 13 | 12 | 4 | 34 | 31 | 43 | +3 |
8 | Karacabey Belediye Spor | 30 | 11 | 10 | 9 | 30 | 27 | 42 | +3 |
9 | Beyoğlu Yeniçarşıspor | 29 | 12 | 13 | 4 | 33 | 29 | 40 | +4 |
10 | Diyarbekir Spor | 29 | 11 | 11 | 7 | 32 | 29 | 40 | +3 |
11 | Hes İlaç Afyonspor | 29 | 8 | 11 | 10 | 18 | 28 | 34 | -10 |
12 | Kırklarelispor | 30 | 8 | 12 | 10 | 22 | 34 | 34 | -12 |
13 | Nazilli Belediyespor | 30 | 10 | 13 | 7 | 35 | 49 | 34 | -14 |
14 | Altınordu | 29 | 7 | 12 | 10 | 32 | 30 | 31 | +2 |
15 | Serik Belediyespor | 30 | 7 | 13 | 10 | 23 | 33 | 31 | -10 |
16 | Zonguldak Kömürspor | 29 | 7 | 15 | 7 | 28 | 48 | 25 | -20 |
17 | Kırşehir Futbol SK | 30 | 5 | 19 | 6 | 27 | 57 | 21 | -30 |
18 | Bursaspor | 29 | 5 | 16 | 8 | 22 | 48 | 20 | -26 |
19 | Adıyaman FK | 29 | 3 | 21 | 5 | 19 | 50 | 14 | -31 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Kepezspor FAŞ | 22 | 17 | 1 | 4 | 45 | 10 | 55 | +35 |
2 | Aliağa Futbol A.Ş. | 23 | 16 | 0 | 7 | 40 | 11 | 55 | +29 |
3 | 52 Orduspor FK | 23 | 12 | 6 | 5 | 30 | 21 | 41 | +9 |
4 | Ayvalıkgücü Belediyespor | 23 | 11 | 6 | 6 | 28 | 19 | 39 | +9 |
5 | Edirnespor | 22 | 10 | 8 | 4 | 35 | 22 | 34 | +13 |
6 | K.Çekmece Sinopspor | 23 | 9 | 8 | 6 | 33 | 23 | 33 | +10 |
7 | İnegöl Kafkas GK | 22 | 8 | 6 | 8 | 23 | 23 | 32 | 0 |
8 | Artvin Hopaspor | 22 | 8 | 7 | 7 | 29 | 20 | 31 | +9 |
9 | Mardin 1969 Spor | 22 | 9 | 9 | 4 | 28 | 24 | 31 | +4 |
10 | Karabük İdmanyurdu Spor | 22 | 8 | 10 | 4 | 20 | 31 | 28 | -11 |
11 | Talasgücü Belediyespor | 23 | 8 | 13 | 2 | 24 | 36 | 26 | -12 |
12 | Gümüşhanespor | 23 | 4 | 10 | 9 | 16 | 34 | 21 | -18 |
13 | Kırıkkalegücü FK | 22 | 5 | 12 | 5 | 13 | 29 | 20 | -16 |
14 | Malatya Arguvanspor | 22 | 2 | 16 | 4 | 9 | 35 | 10 | -26 |
15 | Tarsus İdman Yurdu | 22 | 2 | 17 | 3 | 15 | 50 | 9 | -35 |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
03/04/2024 | Antalyaspor | vs | MKE Ankaragücü |
03/04/2024 | Başakşehir FK | vs | Beşiktaş |
03/04/2024 | Fenerbahçe | vs | Adana Demirspor |
03/04/2024 | Galatasaray | vs | Hatayspor |
03/04/2024 | Gaziantep FK | vs | Alanyaspor |
03/04/2024 | İstanbulspor | vs | Çaykur Rizespor |
03/04/2024 | Kayserispor | vs | Kasımpaşa |
03/04/2024 | Konyaspor | vs | Trabzonspor |
03/04/2024 | Samsunspor | vs | Pendikspor |
03/04/2024 | Sivasspor | vs | Fatih Karagümrük |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
02/04/2024 | Keçiörengücü | vs | Çorum FK |
02/04/2024 | Şanlıurfaspor | vs | Sakaryaspor |
02/04/2024 | Boluspor | vs | Gençlerbirliği |
02/04/2024 | Manisa FK | vs | Bodrum FK |
03/04/2024 | Tuzlaspor | vs | Ümraniyespor |
03/04/2024 | Adanaspor | vs | Eyüpspor |
03/04/2024 | Altay | vs | Bandırmaspor |
03/04/2024 | Kocaelispor | vs | Göztepe |
04/04/2024 | Erzurumspor FK | vs | Giresunspor |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
23/03/2024 | Altınordu | vs | Esenler Erokspor |
23/03/2024 | Ankara Demirspor | vs | Zonguldak Kömürspor |
23/03/2024 | Beyoğlu Yeniçarşıspor | vs | 1461 Trabzon FK |
23/03/2024 | Bursaspor | vs | Kırklarelispor |
23/03/2024 | Nazilli Belediyespor | vs | Hes İlaç Afyonspor |
24/03/2024 | Adıyaman FK | vs | Serik Belediyespor |
24/03/2024 | Ankaraspor | vs | Diyarbekir Spor |
24/03/2024 | Bucaspor 1928 | vs | Kırşehir Futbol SK |
24/03/2024 | Karacabey Belediye Spor | vs | Van Spor FK |
24/03/2024 | Bucaspor 1928 - Kırşehir Futbol SK | Bucaspor 1928 ligde evindeki son 13 maçında hiç kaybetmedi | Bucaspor 1928 yenilmez |
24/03/2024 | Adıyaman FK - Serik Belediyespor | Adıyaman FK ligdeki son 14 maçında hiç kazanamadı | Serik Belediyespor yenilmez |
24/03/2024 | Ankaraspor - Diyarbekir Spor | Ankaraspor ligde evindeki son 15 maçında hiç kaybetmedi | Ankaraspor yenilmez |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
23/03/2024 | İnegöl Kafkas GK | vs | 52 Orduspor FK |
23/03/2024 | Kepezspor FAŞ | vs | Artvin Hopaspor |
24/03/2024 | Aliağa Futbol A.Ş. | vs | Tarsus İdman Yurdu |
24/03/2024 | Edirnespor | vs | K.Çekmece Sinopspor |
24/03/2024 | Gümüşhanespor | vs | Mardin 1969 Spor |
24/03/2024 | Karabük İdmanyurdu Spor | vs | Talasgücü Belediyespor |
24/03/2024 | Kırıkkalegücü FK | vs | Malatya Arguvanspor |