Tarihi Değirmenler Ardahan‘ın birçok yerinde hala dimdik ayakta duruyor

Ardahan'ın Hanak İlçesine bağlı Ortakent Köyü(Büyük Nakala) yakınlarında Kura Nehri'nin geçtiği Harosman Mağaralarına komşu Öztürk ailesinin çalıştırdığı tarihi değirmen yaklaşık bir asırdır dimdik ayakta duruyor. Çarlık Rusya'ın 1877-78 yılarında işgal ettiği Kars ve Ardahan'a Moskova'dan sürgün ettiği Molokan (malakan) halkının ustalarından olan ve onların kurup çalıştırdığı değirmen, 1954 yılından 1963 yılına kadar Malakan ustalar ile İlyas Öztürk tarafından işletildi. 1963 yılında onların Rusyaya geri dönmeleriyle değirmeni tek başına Öztürk ailesi işleti. 1980'den sonra elektrik ile çalışan değirmenlerin yaygınlaşması üzerine 2013 yılına kadar zor koşullarda geleneksel usullerle tek başına dirensede teknolojik gelişmelere yenilerek kaderine terk edildi.

İlyas Öztürk'ün oğlu Savaş Öztürk, yaptığı açıklamada, "Malakanlarin Rusya'ya surgununden sonra babamla birlikte söz konusu suyla çalıştırdıkları değirmeni babamın ölümünden sonra uzun yıllar yine çalıştırdım, değirmenin un yapma kapasitesi saatte 2 ton unun üzerindeydi. Ancak 2003 yılına kadar yolların bozuk oluşu bizi çok etkiledi. Daha sonra elektrikli değirmenlerin faaliyete girmesiyle de degirmenimi 2013 yılında kapatmak zorunda kaldım. Bu değirmenin tekrar faaliyete gecmesi için devletimizden destek bekliyorum. Zira bu değirmende öğütülen yerli buğday unlarımızın organik gıda olarak varlığını sürdürmesi gerektiğine inanıyorum. Eskide onlarca çalışan burada ekmeğini kazanıyordu. Yine aynı eski günlerdeki gibi çok kişi istihdam edilerek yok olan kadim bir üretim sistemi tekrar ülkemize kazandırılmalıdır diye düşünüyorum. Ayrıca yabancı turistlerin uğradığı bu tarihi binalarımızın tekrar faaliyete geçmesi hem Ardahan ekonomisi açısından hem de ülkemize döviz kazandırılması bakımından da önemli" dedi.

Tarım aletlerinin yapımını ve kullanımını Malakanlarda öğrenen yöre halkı özellikle değirmenciliğin yaygınlaşmasını onlara borçlu. Malakanların yaptıkları değirmenlerin hepsi yüksek mimar ve mühendis bilgisiyle çizmiş, proje 2 taş stehantan oluşur. Özellikle bulgur yapan bir sistemin o dönemde yapılması ülke ekonomisinede büyük katkı sağlamıştır. Ayrıca buğday ve arpa unun yanı sıra hayvan yemleri de bu değirmenlerde öğütülürdü.

Buğday kabuğunu sıyıran ve beyaz un yapan bu sistem, bilye ve carkla doldurulan taşlar sayesinde aynı zamanda elektirik de üretiyordu.